کتاب برگی از قالی خراسان حاصل سفر‌های مکرر نویسنده در سال‌های ۱۳۷۲ تا ۱۳۷۴ به خراسان است و مناطق قالی‌بافی خراسان ازجمله نیشابور، کاشمر، تربت‌حیدریه، تربت‌جام، گناباد، فردوس، طبس، بیرجند، مشهد، قوچان، بجنورد، شیروان، درگز و سبزوار دستمایه نگارش این کتاب شده است. موضوعات این کتاب نیز دو بخش کلی بررسی قالی و بررسی آماری قالی دست‌باف هر منطقه را شامل میشود.
بررسی قالی هر منطقه
بررسی قالی خراسان در این کتاب با عنوان «گذری بر تاریخ فرش و فرش‌بافی در ایران با نگاهی بر سابقه آن در خراسان» آغاز میشود. نویسنده در این بخش از فرش و فرش‌بافی به‌عنوان یکی از قدیمی‌ترین هنرهای ملی و سنتی مردم ایران نام می‌برد که نقش مهمی در تاریخ هنر و هنرمندان آن ایفا کرده است. همچنین تاریخ فرش ایران، تاریخ فرش خراسان، معنی لغوی فرش، تاریخ خراسان و ارائه آماری از جمعیت خراسان نیز شرح داده شده است.
نویسنده در بررسی قالی مراکز مهم استان خراسان موقعیت جغرافیایی، تاریخ و سابقه قالی‌بافی، مواد اولیه، ابزار، دار، چله‌کشی، نقشه، طرح‌های رایج، ابعاد رایج، رج‌شمار، شیوه بافت، کناره‌پیچ، گره رایج، رنگ گیاهی و جوهری، رنگرزی و بازار فرش را به خوبی شرح می‌دهد. همچنین قالی‌بافان، طراحان و تولیدکنندگان معروف فرش هر منطقه را نیز معرفی کرده است.
در این بخش شرکت فرش آستان قدس رضوی، جهاد سازندگی و شرکت سهامی فرش ایران به‌عنوان سازمان‌های فعال دولتی معرفی شده‌اند که کیفیت قالی‌های آن‌ها در مقایسه با سایر تولیدات از کیفیت بالاتری برخوردار است.
معرفی شرکت فرش آستان قدس رضوی
شرکت فرش آستان قدس رضوی چنین توصیف شده است: شرکت فرش آستان در روز ۲۳ اسفندماه سال ۱۳۶۰ شرکت فرش آستان قدس با هدف مفروش نمودن حرم مطهر تأسیس شد و در سال ۱۳۶۲ به بهره‌برداری رسید. مرحوم حاج محمود غیوری بنیان گذار و اولین مدیرعامل این شرکت بود که در سال 1370 به رحمت ایزدی پیوست و از اردیبهشت سال ۱۳۷۱ مدیریت آن به عهده محسن مخملباف می‌باشد. او در صحبت هایش اظهار داشت:
«فرش‌های آستان قدس اساساً روی اصالت طرح‌های مشهد و تجدید حیات و پاسداری از هویت فرش مشهدی بافته میشود. در این رابطه نفیس‌ترین فرش‌های ۳۰ و ۴۰ رجی را تولید می‌کند. مهم‌ترین مراکز استفاده از این فرش‌ها، حرم مطهر حضرت امام رضا و امکان متبرکه هستند.»
نمایشگاه شرکت فرش آستان قدس
نمایشگاه شرکت فرش آستان قدس در بهمن‌ماه ۱۳۷۳ به دست تولیت آستان قدس رضوی افتتاح شد و درواقع اتصال زنجیره‌ای تولیدات این شرکت را به بازارهای مصرف میسر نمود. از تاریخ افتتاح این نمایشگاه، شرکت فرش آستان، پاسخگوی مراجعین و علاقه‌مندان، محققان و طراحان و مشتریان فرش داخلی و خارجی است. محسن مخملباف مدیرعامل فعلی این شرکت در ادامه صحبت‌هایش چنین عنوان نمود:
«از آن‌جایی‌که شرکت فرش آستان، در رابطه با تجدید حیات و هویت فرش مشهد تلاش می‌نماید، در نظر بوده است که در سایر قطب‌های قالی‌بافی استان که کارگران ماهر و هنرمندی دارد، هم به جهت توسعه کار و هم به جهت حمایت از بافنده و اشتغال و تلاش بیشتر در تولید فرش‌های ریزبافت‌تر اقدام نماییم. به همین دلیل در آینده نزدیک شعبه این شرکت در کاشمر و تحت‌عنوان واحد کاشمر افتتاح خواهد شد. کارخانه اصلی هم‌اکنون در روستای کنه‌بیست، مستقر است و واحد کاشمر درواقع ادامه دهنده خط تولید کارخانه کنه‌بیست، خواهد بود. سعی خواهیم نمود در آینده دارای تمامی تجهیزات و امکانات کارخانه «کنه‌بیست» گردد.
کارخانه «کنه‌بیست»
در حال حاضر کارخانجات شرکت فرش آستان قدس در واحد کنه‌بیست دارای بخش‌های متعدد همچون تهیه و سرت پشم، واحد رنگرزی به صورت پشم رنگ با استفاده از مواد گیاهی و همچنین واحد طراحی می‌باشد. همچنین کارگاه‌های بافت این شرکت در کنار سایر بخش‌ها به کار تولید فرش اشتغال دارند.
این شرکت در مقایسه با تولیدات بخش خصوصی از برتری چشمگیری هم از حیث طرح و رنگ و هم از حیث بافت برخوردار می‌باشد. و در بالا بردن کیفیت تولید و صحت بافت، با اقبال بازار مواجه می‌باشد. مدیرعامل این شرکت در پایان گفت‌وگویش با نگارنده تاکید نمود:
«تولیدات این شرکت از لحاظ نقشه، رنگ، صحت بافت و کیفیت مواد اولیه با سایر فرش‌های مشابه مشهدی قابل‌مقایسه نیست. به همین دلیل اخیراً تقاضای زیادی برای فرش‌های این شرکت در بازار پیدا شده است.»
بررسی آماری قالی دست‌باف هر منطقه
بخش دوم کتاب برگی از قالی خراسان به بررسی آماری قالی دست‌باف می‌پردازد. تهیه و ثبت اطلاعات و ارقام و جداول آماری ساده و گویا از مراکز عمده قالی‌بافی استان خراسان بخش خاصی از مجموعه حاضر را به خود اختصاص می‌دهند. این جدول‌ها حاصل بررسی و تحلیل آمارهای موجود و گردآوری شده توسط مراکز و نهادهای گوناگون ازجمله مرکز آمار ایران، سازمان برنامه‌وبودجه و همچنین بخش مشارکت و ترویج عمومی جهاد سازندگی استان خراسان هستند.
نویسنده در بررسی آماری قالی دست‌باف خراسان همراه با جدول‌های آماری از کارگاه‌های شهری و روستایی کشور در سال ۱۳۵۵، برآورد تعداد دار قالی به تفکیک شهرستان‌های استان خراسان ازجمله بیرجند، نیشابور، مشهد، گناباد، اسفراین، درگز و… در بین سال‌های ۱۳۶۰ و ۱۳۶۸، سابقه بافندگی، تعداد شاغلان در کارگاه در سال ۱۳۶۸ و علل ترک بافندگی و ابعاد قالی اطلاعات مفیدی از وضعیت میزان تولید قالی دست‌باف در خراسان را ارائه می‌دهد.
همچنین نویسنده در بخش‌های مناطق مختلف کتاب برگی از قالی خراسان جدول‌های آمارگیری از دار قالی، سابقه بافندگی، متراژ تولید و تاریخ تأسیس کارگاه در سال‌های ۱۳۶۰ و ۱۳۶۸ را ارائه می‌کند. نویسنده با این مطالعه سعی کرده است به‌طور تقریبی وضعیت قالی‌بافی استان خراسان را از حیث تعداد دار قالی، تعداد بافنده، مقدار تولید و سایر اطلاعات آماری را منعکس کند.
کتاب برگی از قالی خراسان همچنین شامل گزارش‌های مصوری است که از هر منطقه تهیه شده است. تصاویری از بافنده‌ها، طراحان، تولیدکنندگان، کارگاه‌های قالی‌بافی، کارگاه قالی‌بافی آستان قدس و قراردادهای دستور و سفارش بافت، پروانه اشتغال به کار و فرش‌های بافته شده در بخش‌های مختلف این کتاب منتشر شده است.
در این کتاب می‌خوانید:
- مقدمه مؤلف
- گذری بر تاریخ فرش و فرش‌بافی در ایران با نگاهی بر سابقه آن در خراسان
- خراسان، دیروز و امروز
- بررسی آماری قالی دست‌باف خراسان
- بررسی قالی نیشابور
- اطلاعات آماری از قالی نیشابور
- بررسی قالی کاشمر
- اطلاعات آماری از قالی کاشمر
- بررسی قالی تربت‌حیدریه و تربت‌جام
- اطلاعات آماری از قالی تربت‌حیدریه و تربت‌جام
- بررسی قالی گناباد
- اطلاعات آماری از قالی گناباد
- بررسی قالی فردوس
- شناخت اجمالی از اعراب خراسان
- بررسی قالی طبس
- اطلاعات آماری از قالی طبس
- بررسی قالی بیرجند
- اطلاعات آماری از قالی بیرجند
- بررسی قالی مشهد
- معرفی شرکت فرش آستان قدس رضوی
- اطلاعات آماری از قالی مشهد
- بررسی اجمالی قالی قوچان، بجنورد، شیروان، درگز
- اطلاعات آماری از قالی بجنورد
- اطلاعات قوچان
- بررسی قالی سبزوار
- بررسی آماری قالی سبزوار
