نشست تخصصی «فرش و معماری، جلوههایی از همبستگی و پویایی» به همت کمیته فرش و گروه تخصصی معماری و شهرسازی فرهنگستانهنر برگزار میشود.
این نشست به میزبانی فرهنگستان هنر و با همکاری شرکت فرش آستان قدس رضوی بهعنوان یکی از برنامههای پیشبینیشده از سوی این فرهنگستان روز شنبه 4 آذر 1402 برگزار میشود.
در این نشست که با سخنرانی سید محمد بهشتی، عضو پیوسته فرهنگستان هنر و تورج ژوله، رئیس کمیته فرش این فرهنگستان برگزار میشود، درباره معماری، فرش و فصل مشترک این دو هنر اصیل و ماندگار ایرانی گفتوگو خواهد شد.
نشست تخصصی «فرش و معماری، جلوههایی از همبستگی و پویایی» روز شنبه 4 آذر 1402 ساعت ۱۰ تا ۱۲، در فرهنگستان هنر برگزار میشود.
علاقهمندان به هنر فرش میتوانند برای شرکت در این نشست به نشانی خیابان ولیعصر(عج)، پایینتر از چهارراه طالقانی، شماره ۱۵۵۲، طبقه سوم، سالن گلستان هنر فرهنگستان هنر مراجعه کنند یا به نشانی اینترنتی https://b2n.ir/z63674 به صورت برخط شرکت کنند.
کرسی علمی ترویجی «حقیقت وضعیت فرش مقصود کاشانی» با حضور پژوهشگران، هنرمندان و دانشجویان حوزه فرش در دانشگاه کاشان به صورت حضوری و برخط برگزار شد.
در این کرسی نظریهپردازی دکتر امیرحسین چیتسازیان (عضو هیئت علمی دانشگاه کاشان) به ارائه دیدگاه و یافتههای پژوهشی خود درباره فرش معروف به «شیخ صفی/ اردبیل/ مقصود» پرداخت و دکتر حمید کارگر (مدیرعامل شرکت فرش آستان قدس رضوی) و دکتر مهدی کشاورز افشار (عضو هیئت علمی دانشگاه تربیت مدرس) بهعنوان ناقد به نقد و بررسی دیدگاه او پرداختند.
در این نشست چیتسازیان مباحثی را درباره محل بافت فرشهای موسوم به اردبیل و مالکیت آنها مطرح کرد و با اعلام ابهامها و ایراداتی فرضیههای پیشین در اینباره را مردود دانست.
وی با تکیه بر مطالعات خود فرضیه بافته شدن این فرشها در تبریز، اردبیل یا قزوین را رد و بر بافته شدن در کاشان تأکید کرد.
چیتسازیان همچنین تملک این فرشها از سوی بقعه شیخ صفیالدین اردبیلی را باطل دانست و مالکیت آستان قدس رضوی و حرم مطهر رضوی بر این فرشهای تاریخی را گزینه محتملتری اعلام کرد.
وی خاطر نشان کرد: کتیبه بهکار رفته شده در فرش، گره نامتقارن و تاروپود ابریشمی در فرش ازجمله دلایلی است که میتوان گفت این فرش در منطقه کاشان بافته شده است.
این پژوهشگر همچنین با بررسی احتمال سفارش بافت فرش از سوی شاه طهماسب صفوی با تکیه بر اسنادی از جمله عدم درج این نکته در فرامین درباری یا فهرست اموال بقعه در اردبیل، به رد این نظر پرداخت و بقعهای ارجمندتر به ویژه مرقد مطهر امام رضا(ع) را محل مفروش شدن این فرشها دانست.
در ادامه این نشست، ناقدان به بیان دیدگاههای خود و نکات اصلاحی و تکمیلی پرداختند.
در این نشست علمی که عصر روز سهشنبه دهم خرداد 1401 برگزار شد، تورج ژوله (پژوهشگر فرش) بهعنوان دبیر نشست گرداننده مباحث بود.
به گزارش روابطعمومی فرهنگستان هنر، آیین افتتاحیه همایش «فرش، سنت، هنر» با سخنرانی بهمن نامورمطلق، رئیس فرهنگستان هنر؛ تورج ژوله، دبیر علمی؛ محمدعلی رجبی، رئیس گروه هنرهای سنتی و صنایعدستی فرهنگستان هنر؛ سید رضی حاجیآقامیری، پژوهشگر و کارگردان هنری حوزه فرش؛ علیرضا قاسمخان، دبیر بخش «فرش در نگره فیلمسازان»؛ محسن روستایی، پژوهشگر حوزه اسناد تاریخی؛ همراه خواهد بود.
تقدیر از برگزیدگان بخش مقالات و حامیان، افتتاح نمایشگاه «گرهبافتههای تاریخی تصویری»، و پخش فیلم «حکایت سفر تنهایی» از برنامههای جنبی روز نخست است.
همایش «فرش، سنت، هنر» از ساعت 9:30 روز دوشنبه، 22 آذرماه 1400، در تالار ایرانِ فرهنگستان هنر برگزار خواهد شد. علاقهمندان برای شرکت میتوانند به نشانی خیابان ولیعصر، پایینتر از چهارراه طالقانی، شماره 1552، مراجعه کنند.
کتاب برگی از قالی خراسان حاصل سفرهای مکرر نویسنده در سالهای ۱۳۷۲ تا ۱۳۷۴ به خراسان است و مناطق قالیبافی خراسان ازجمله نیشابور، کاشمر، تربتحیدریه، تربتجام، گناباد، فردوس، طبس، بیرجند، مشهد، قوچان، بجنورد، شیروان، درگز و سبزوار دستمایه نگارش این کتاب شده است. موضوعات این کتاب نیز دو بخش کلی بررسی قالی و بررسی آماری قالی دستباف هر منطقه را شامل میشود.
بررسی قالی هر منطقه
بررسی قالی خراسان در این کتاب با عنوان «گذری بر تاریخ فرش و فرشبافی در ایران با نگاهی بر سابقه آن در خراسان» آغاز میشود. نویسنده در این بخش از فرش و فرشبافی بهعنوان یکی از قدیمیترین هنرهای ملی و سنتی مردم ایران نام میبرد که نقش مهمی در تاریخ هنر و هنرمندان آن ایفا کرده است. همچنین تاریخ فرش ایران، تاریخ فرش خراسان، معنی لغوی فرش، تاریخ خراسان و ارائه آماری از جمعیت خراسان نیز شرح داده شده است.
نویسنده در بررسی قالی مراکز مهم استان خراسان موقعیت جغرافیایی، تاریخ و سابقه قالیبافی، مواد اولیه، ابزار، دار، چلهکشی، نقشه، طرحهای رایج، ابعاد رایج، رجشمار، شیوه بافت، کنارهپیچ، گره رایج، رنگ گیاهی و جوهری، رنگرزی و بازار فرش را به خوبی شرح میدهد. همچنین قالیبافان، طراحان و تولیدکنندگان معروف فرش هر منطقه را نیز معرفی کرده است.
در این بخش شرکت فرش آستان قدس رضوی، جهاد سازندگی و شرکت سهامی فرش ایران بهعنوان سازمانهای فعال دولتی معرفی شدهاند که کیفیت قالیهای آنها در مقایسه با سایر تولیدات از کیفیت بالاتری برخوردار است.
معرفی شرکت فرش آستان قدس رضوی
شرکت فرش آستان قدس رضوی چنین توصیف شده است: شرکت فرش آستان در روز ۲۳ اسفندماه سال ۱۳۶۰ شرکت فرش آستان قدس با هدف مفروش نمودن حرم مطهر تأسیس شد و در سال ۱۳۶۲ به بهرهبرداری رسید. مرحوم حاج محمود غیوری بنیان گذار و اولین مدیرعامل این شرکت بود که در سال 1370 به رحمت ایزدی پیوست و از اردیبهشت سال ۱۳۷۱ مدیریت آن به عهده محسن مخملباف میباشد. او در صحبت هایش اظهار داشت:
«فرشهای آستان قدس اساساً روی اصالت طرحهای مشهد و تجدید حیات و پاسداری از هویت فرش مشهدی بافته میشود. در این رابطه نفیسترین فرشهای ۳۰ و ۴۰ رجی را تولید میکند. مهمترین مراکز استفاده از این فرشها، حرم مطهر حضرت امام رضا و امکان متبرکه هستند.»
نمایشگاه شرکت فرش آستان قدس
نمایشگاه شرکت فرش آستان قدس در بهمنماه ۱۳۷۳ به دست تولیت آستان قدس رضوی افتتاح شد و درواقع اتصال زنجیرهای تولیدات این شرکت را به بازارهای مصرف میسر نمود. از تاریخ افتتاح این نمایشگاه، شرکت فرش آستان، پاسخگوی مراجعین و علاقهمندان، محققان و طراحان و مشتریان فرش داخلی و خارجی است. محسن مخملباف مدیرعامل فعلی این شرکت در ادامه صحبتهایش چنین عنوان نمود:
«از آنجاییکه شرکت فرش آستان، در رابطه با تجدید حیات و هویت فرش مشهد تلاش مینماید، در نظر بوده است که در سایر قطبهای قالیبافی استان که کارگران ماهر و هنرمندی دارد، هم به جهت توسعه کار و هم به جهت حمایت از بافنده و اشتغال و تلاش بیشتر در تولید فرشهای ریزبافتتر اقدام نماییم. به همین دلیل در آینده نزدیک شعبه این شرکت در کاشمر و تحتعنوان واحد کاشمر افتتاح خواهد شد. کارخانه اصلی هماکنون در روستای کنهبیست، مستقر است و واحد کاشمر درواقع ادامه دهنده خط تولید کارخانه کنهبیست، خواهد بود. سعی خواهیم نمود در آینده دارای تمامی تجهیزات و امکانات کارخانه «کنهبیست» گردد.
کارخانه «کنهبیست»
در حال حاضر کارخانجات شرکت فرش آستان قدس در واحد کنهبیست دارای بخشهای متعدد همچون تهیه و سرت پشم، واحد رنگرزی به صورت پشم رنگ با استفاده از مواد گیاهی و همچنین واحد طراحی میباشد. همچنین کارگاههای بافت این شرکت در کنار سایر بخشها به کار تولید فرش اشتغال دارند.
این شرکت در مقایسه با تولیدات بخش خصوصی از برتری چشمگیری هم از حیث طرح و رنگ و هم از حیث بافت برخوردار میباشد. و در بالا بردن کیفیت تولید و صحت بافت، با اقبال بازار مواجه میباشد. مدیرعامل این شرکت در پایان گفتوگویش با نگارنده تاکید نمود:
«تولیدات این شرکت از لحاظ نقشه، رنگ، صحت بافت و کیفیت مواد اولیه با سایر فرشهای مشابه مشهدی قابلمقایسه نیست. به همین دلیل اخیراً تقاضای زیادی برای فرشهای این شرکت در بازار پیدا شده است.»
بررسی آماری قالی دستباف هر منطقه
بخش دوم کتاب برگی از قالی خراسان به بررسی آماری قالی دستباف میپردازد. تهیه و ثبت اطلاعات و ارقام و جداول آماری ساده و گویا از مراکز عمده قالیبافی استان خراسان بخش خاصی از مجموعه حاضر را به خود اختصاص میدهند. این جدولها حاصل بررسی و تحلیل آمارهای موجود و گردآوری شده توسط مراکز و نهادهای گوناگون ازجمله مرکز آمار ایران، سازمان برنامهوبودجه و همچنین بخش مشارکت و ترویج عمومی جهاد سازندگی استان خراسان هستند.
نویسنده در بررسی آماری قالی دستباف خراسان همراه با جدولهای آماری از کارگاههای شهری و روستایی کشور در سال ۱۳۵۵، برآورد تعداد دار قالی به تفکیک شهرستانهای استان خراسان ازجمله بیرجند، نیشابور، مشهد، گناباد، اسفراین، درگز و… در بین سالهای ۱۳۶۰ و ۱۳۶۸، سابقه بافندگی، تعداد شاغلان در کارگاه در سال ۱۳۶۸ و علل ترک بافندگی و ابعاد قالی اطلاعات مفیدی از وضعیت میزان تولید قالی دستباف در خراسان را ارائه میدهد.
همچنین نویسنده در بخشهای مناطق مختلف کتاب برگی از قالی خراسان جدولهای آمارگیری از دار قالی، سابقه بافندگی، متراژ تولید و تاریخ تأسیس کارگاه در سالهای ۱۳۶۰ و ۱۳۶۸ را ارائه میکند. نویسنده با این مطالعه سعی کرده است بهطور تقریبی وضعیت قالیبافی استان خراسان را از حیث تعداد دار قالی، تعداد بافنده، مقدار تولید و سایر اطلاعات آماری را منعکس کند.
کتاب برگی از قالی خراسان همچنین شامل گزارشهای مصوری است که از هر منطقه تهیه شده است. تصاویری از بافندهها، طراحان، تولیدکنندگان، کارگاههای قالیبافی، کارگاه قالیبافی آستان قدس و قراردادهای دستور و سفارش بافت، پروانه اشتغال به کار و فرشهای بافته شده در بخشهای مختلف این کتاب منتشر شده است.
در این کتاب میخوانید:
مقدمه مؤلف
گذری بر تاریخ فرش و فرشبافی در ایران با نگاهی بر سابقه آن در خراسان
به گزارش وزارت میراث فرهنگی، محمدحسن طالبیان معاون میراثفرهنگی کشور در مراسم رونمایی و نمایشگاه منتخبی از مجموعه دستبافتههای عشایری و روستایی ایران، اهدایی پرویز تناولی که یکشنبه دوم خرداد ۱۴۰۰ در موزه فرش ایران برگزار شد، ضمن تشکر از دکتر مونسان برای اختصاص مکانی برای راهاندازی موزه استاد پرویز تناولی در شیراز، مدیرکل موزهها و اموال منقول تاریخی، تندیس تناولی و تورج ژوله برای پیگیری راهاندازی این موزه گفت: «بهزودی موزهای به نام استاد در مجموعه نصیرالملک که یکی از مجموعههای مهم و نفیس ماست، راهاندازی میشود. پرویز تناولی استاد برجستهای هستند و این آثار حاصل تلاش ۶۰ ساله استاد و بودن میان عشایر است.»
او افزود: «۱۴۰۸ اثری که استاد تناولی به وزارت میراثفرهنگی، گردشگری و صنایعدستی اهدا کردند را به دقت ثبت و ضبط خواهیم کرد و ادارهکل موزهها و اموال منقول تاریخی در سامانه جام قرار خواهد داد. استاد تناولی با انجام این کار برای همیشه جاودانهتر شدند.»
او تأکید کرد: «بسیاری از این دستبافتهها ممکن است تولید نشود. با راهاندازی این موزه و ارائه درست آثار، اسناد و کتابهایی که قرار است در کتابخانه موزه قرار بگیرد بتوانند تمام مردم از وجود آن بهره ببرند و راه استاد را ادامه دهند.
بنابراین خوشحالم در کشوری زندگی میکنم که هنوز هم افرادی مانند استاد تناولی وجود دارند که وقف فرهنگی انجام میدهند. این اتفاق که در حوزه میراثفرهنگی رخ داده، بسیار مهم است و میتواند الگویی برای سایر هنرمندان باشد که آثارشان را در دوره حیات خود به مکانهای مهمی مانند میراثفرهنگی هدیه کنند و این موضوع در تاریخ ماندگار خواهد شد .»
محمدرضا کارگر مدیرکل موزهها و اموال منقول تاریخی نیز در این مراسم گفت: «امروز روز بسیار خوبی برای فرهنگ و میراث کشورمان است چرا که در هیاهوهای مختلف که تمام آحاد جامعه مشغول هستند، هنوز هم افرادی هستند که قلبشان برای فرهنگ و تمدن این سرزمین میتپد.»
او افزود: «مجموعه اهدایی پرویز تناولی یادآوری میکند این کشور دارای فرهنگ و تمدن ارزشمندی است و یکایک اقوام ما هنرمند هستند، بدون داشتن سواد آکادمیک آثاری را تولید کردند علاوه بر آنکه کارکردهای روزانه دارند، دقت زیادی در خلق آنها به کار رفته است و دارای معنا، مفهوم و ویژگیهای خاصی هستند.»
کارگر تصریح کرد: «گاهی اوقات یادمان میرود در چه سرزمینی زندگی میکنیم و رسالت یکایک ما در جامعه چیست به ویژه رسالت افرادی که در حوزه فرهنگ و میراثفرهنگی فعالیت و تلاش میکنند.»
مدیرکل موزهها و اموال منقول تاریخی بیان کرد: «استاد تناولی و خانواده او میخواهند به این جامعه پرهیاهو، یادآوری کنند که وظیفه ما چیست و این اتفاق خاصی است که در این برهه از زمان رخ داده و در کمتری کشوری میبینید که یک هنرمند چنین احساس مسئولیتی نسبت به کشورش دارد.»
او افزود: «کشورهای عربی خواهان مجموعه دستبافتههای عشایری و روستایی ایران که استاد پرویز تناولی جمعآوری کرده است، بودند و پیشنهاد میلیون دلاری برای خرید آثار به استاد داده بودند اما پرویز تناولی دوست دارد که این آثار برای نسلهای آینده باقی بماند.»
پریسا بیضایی مدیر موزه فرش ایران نیز در ادامه این مراسم گفت: «سخن گفتن از استاد پرویز تناولی کار سختی است. او تنها این آثار را جمعآوری نکردند بلکه تحقیقات و مطالعات گستردهای در خصوص دستبافتههای عشایری انجام داده است. سال گذشته از شنیدن خبر اهدای مجموعه دستبافتههای عشایری و روستایی ایران توسط استاد به وزارت میراثفرهنگی، گردشگری و صنایعدستی خوشحال شدم و از دیدن این همه آثار که مطالعات غنی پشتوانه آن است، شگفتزده شدم.»
مدیر موزه فرش ایران تصریح کرد: «هم اکنون ۱۹۸ قطعه از ۱۴۰۸ قطعه مجموعه دستبافتههای عشایری و روستایی ایران، اهدایی پرویز تناولی در گنجینه موزه فرش ایران قرار دارد که قرار است ۹ قطعه آن به موزه فرش ایران اهدا شود و سایر آثار به موزه استاد در شیراز منتقل خواهد شد.»
تندیس تناولی دختر استاد هم در ادامه گفت: «پدرم دوست داشتند امروز در این مراسم حضور داشته باشند. مجموعه دستبافتههای عشایری و روستایی ایران را طی ۶۵ سال جمعآوری کردند، او بارها گفتهاند هیچ الگویی برای افکار و ایدههای مجسمههایشان نداشتند برای اینکه در ایران مجسمهسازی به طور تاریخی وجود نداشته است، بنابراین هنرهای کاربردی و صنایعدستی را برای خلق آثار خود الگو قرار داد.»
او افزود: «پدرم متوجه شد جوانهایی که در در روستاها و عشایر زندگی میکنند، دوست دارند شهرنشین شوند و این بافتهها با آمدن آنها به شهرها از بین میرود به همین دلیل شروع به جمعآوری و نوشتن کتاب در خصوص دستبافتههای عشایر کردند و آنها را به دنیا معرفی کردند. بسیاری از این طرحها را در کشورهای مختلف کپی و به عنوان هنر مدرن از آن استفاده میکنند. پدرم معتقدست تمام این طرحها و آثار متعلق به ایران است و باید آنها را برای نسلهای آینده نگهداری کنیم.»
در پایان این مراسم که تورج ژوله در برگزاری بهینه آن و آمادهسازی دستبافتهها کوشیده بود، از ۸۸ قطعه از ۱۴۰۸ مجموعه دستبافتههای عشایری و روستایی ایران، اهدایی پرویز تناولی با حضور معاون میراثفرهنگی کشور، مدیرکل موزهها و اموال منقول تاریخی، مدیر موزه فرش ایران و دختر استاد پرویز تناولی رونمایی شد.