برچسب: حمید کارگر

در آستانه روز جهانی موزه و میراث فرهنگی و به میزبانی موزه فرش آستان قدس رضوی، کارگاه آموزشی «بررسی نقش و نشان معنویت و هنر دینی در فرش ایرانی» برگزار شد.

در این کارگاه آموزشی که 24 اردیبهشت 1402 در محل موزه فرش آستان قدس رضوی برگزار شد، دکتر حمید کارگر محورهایی همچون «حضور فرش در آیین‌ها و مناسک دینی»، «حضور فرش در اماکن مذهبی»، «داشتن کاربری‌های آیینی و مذهبی»، «پیوند فرش با وقف و نذر»، «بافت فرش با مضامین دینی»، «نقش باورها و اعتقادات دینی در فرش» و «نمادها و نشانه‌های دینی بر فرش» را مورد واکاوی قرار داد.

این پژوهشگر هنر و رسانه به ذکر نمونه‌هایی از حضور فرش در آیین‌های مذهبی پرداخت و گفت: گرچه استفاده از فرش در مراسم سوگواری اهل بیت(ع) یا تعزیه‌خوانی‌ها برای ما آشناست اما برخی از آئین‌های خاص به‌طور ویژه با فرش ایرانی پیوند خورده‌اند. برای نمونه آئین سنتی و مذهبی قالیشویان در مشهد اردهال یا آئین گیون ماتسوری در ژاپن در این شمارند.

وی افزود: در آیین قالیشویان فرش به‌عنوان نمادی از پیکر علی بن محمدباقر(ع) هر سال با تشریفات خاصی از محل استقرار خود خارج می‌شود و با چوب‌گردانی اهالی فین کاشان تطهیر شده و باز به جای خود باز می‌گردد و در آیین گیون ماتسوری نیز با قدمتی بیش از هزار سال، فرش بر ارابه‌ای نصب شده و به نیت دفع بلا و بیماری و با شباهت به آیین نخل‌گردانی گردانده می‌شود.

مدير عامل شركت فرش آستان قدس رضوى با اشاره به مفروش شدن اماکن مذهبی توسط فرش‌های دست‌باف ایرانی گفت: نه تنها مصلی‌ها، حرم‌ها و بقاع متبرکه بلکه کلیساها و کنیسه‌های فراوانی در ایران و دیگر کشورها از فرش ایرانی استفاده می‌کنند.

کارگر از قرابت فرش ایرانی با معماری اماکن مذهبی نیز گفت و ادامه داد: افزون بر هماهنگی طرح و نقشه فرش‌ها با کاشی‌کاری و سایر عناصر بصری این اماکن، شاهد کاربری‌های دیگری نیز در فضاهای مذهبی برای فرش هستیم که از جمله می‌توان به آویز شدن در ورودی‌های مکان‌های مقدس به عنوان پرده یا استفاده به عنوان سجاده برای ادای نماز اشاره کرد.

وی درباره پیوند وقف و نذر با فرش ابراز داشت: نام فرش به عنوان عنصر ثابت در موقوفات مرتبط با مکان‌های مذهبی ذکر شده به‌گونه‌ای که واقفان با وقف فرش از یک‌سو ارادت مذهبی خود را نشان می‌دادند و از سویی دیگر نیاز اماکن متبرکه را مرتفع می‌ساختند و نذر قالیبافان برای بافتن فرش ویژه مکان‌های مذهبی نیز در همین چارچوب قابل اشاره است.

این مدرس دانشگاه در نزدیکی فرش با مضامین و مفاهیم مذهبی به موضوع مرگ‌اندیشی اشاره کرد و گفت: استفاده از فرش روی مقابر، قرار گرفتن تابوت روی فرش، تکاندن گرد و غبار فرش بر روی تابوت اموات به نشانه همراه شدن غبار پای زائران اماکن مقدس با پیکر اموات نمونه‌هایی از این قرابت است.

حمید کارگر در ادامه به  برخی از نمادها و نشانه‌های موجود در فرش پرداخت و گفت: نماد و نشانه‌ها و مفاهیم فراوانی در فرش ایرانی به‌کار رفته‌اند که هرکدام به نحوی به معنویت و اعتقادات خاصی اشاره دارند. برای نمونه در فرش ایرانی میل به مرکز وجود دارد؛ بدین معنا که حرکت از حواشی و پیرامون شروع می‌شود و به مرکز و متن می‌رسد. نقش‌ها از مرکزیتی تبعیت می‌کنند، فرم‌ها در پیرامون دایره مرکزی متضمن مفهوم نقصان هستند و به هنگام تبدیل به مرکز، گویی به‌نوعی کمال دلالت دارد. لچک‌ها و گل‌های پراکنده در ترنج کامل می‌شوند. این کمال‌گرایی متضمن مفهومی دینی است که بر فرش ایرانی رخ نموده است.

عضو انجمن علمی فرش ایران همچنین افزود: در فرش ایرانی وحدت و کثرت وجود دارد؛ یعنی اسلیمی‌ها، ختائی‌ها و همه نقوش در عین تنوع و کثرت، از یک کلِ واحد تبعیت می‌کنند و فرش نیز در نگاهی کلان حاصل از میلیون‌ها گره است که این گره‌ها در پیوند تار و پودها از کثرت به وحدت می‌رسد و کلّی واحد را شکل می‌دهند.

کارگر در بخش دیگری از سخنان خود به پیوند نقش گیاهان و حیوانات با باورهای دینی یا اساطیری پرداخت و اعداد و تکرار نقوش را نیز متضمن مفاهیمی ویژه برشمرد.

وی در این‌باره گفت: برای نمونه نقوش چهارگانه را می‌توان نماد چهار عنصر اصلی حیات یا چهار فصل سال است و از سوی دیگر تکرار برخی نقش‌ها در فرش ایرانی به منزلۀ چیزی شبیه ذکر بوده و نیز دستاویزی برای بافنده به شمار می‌آمده تا نیروهای ماورائی را به یاری بخواهد.

مدير عامل شركت فرش آستان قدس رضوى در ادامه به توصیف ارتباط برخی طرح‌ها و نقوش رایج در فرش‌های ایرانی از جمله نقش بته، نقش ماهی، طرح محرابی، طرح باغی و نقش درخت زندگی با هنر دینی پرداخت.

در حاشیه این کارگاه آموزشی از دار قالیبافی ساخته‌شده توسط شرکت فرش آستان قدس رضوی برای استقرار در موزه فرش آستان قدس رضوی رونمایی شد.

به گزارش روابط عمومی شرکت فرش آستان قدس رضوی، عصر روز سه‌شنبه 27 دی‌ماه 1401 مدیرعامل این شرکت مهمان تلفنی برنامه «خط آزاد» شد.

در این برنامه زنده که با اجرای پیمان طالبی روی آنتن رادیو جوان رفت، حمید کارگر به پرسش‌هایی درباره فرش ایرانی و وضعیت تجارت و صادرات آن پاسخ گفت.

کارگر با اشاره به جنبه‌های هنری فرش دستباف، ایران را در ویژگی‌هایی همچون قدمت، گنجینه غنی طرح و نقشه، تنوع در شیوه‌های بافت و پراکندگی در سراسر کشور و میان اقوام گوناگون، برترین کشور تولیدکننده فرش معرفی کرد که البته در حوزه تجارت و بهای تمام‌شده با چالش‌هایی مواجه است.

مدیرعامل شرکت فرش آستان قدس رضوی در پاسخ به پرسشی درباره وضعیت صادرات فرش دستباف ایران گفت: با وجود آن که پیش از این فرش دستباف به‌عنوان یکی از مهمترین اقلام صادرات غیرنفتی کشور مطرح بود، در سال‌های اخیر با کاهش شدید صادرات مواجه شده و از متوسط پانصد میلیون دلار صادرات سالانه، در سال گذشته به زیر صد میلیون دلار رسیده است.

حمید کارگر در پاسخ به علت گرانی فرش دستباف، ضمن اشاره به سرمایه‌ای بودن فرش گفت: تولید فرش زمان‌بر است و دستمزد کم و حداقلی که در طول چندین ماه به قالیبافان پرداخت می‌شود سهمی 60 تا 70 درصدی از قیمت تمام‌شده یک فرش را شامل می‌شود. بنابراین با وجود آنکه در تنگنای اقتصادی ممکن است عددی درشت در سبد خانوار تلقی شود، چندان گران و خارج از قاعده نیست.

فایل صوتی این گفت‌و‌گو را می‌توانید در لینک زیر بشنوید:

http://radio.iranseda.ir/epgarchivePart/?VALID=TRUE&ch=13&e=151157271

با هدف همفكری و همكاری علمی و صنعتی و در حاشیه بیست و نهمین نمایشگاه فرش دست‌باف ایران که در هفته نخست شهریورماه 1401 در تهران برگزار شد، تفاهم‌نامه‌ای بين دکتر حسن تاجیک (رئیس پژوهشگاه رنگ) و دکتر حمید کارگر (مدیرعامل شركت فرش آستان قدس رضوی) به امضا رسيد.

در این تفاهم‌نامه محورهای متعددی از جمله همکاری‌های آموزشی و پژوهشی، اجرای پروژه‌های تحقيقاتی و كاربردی حوزه فرش در زمينه علوم و فناوری رنگ و پوشش، استفاده از امكانات آزمايشگاهی و كارگاهی متقابل، استفاده متقابل از مستندات علمی و آموزشی و برگزاری دوره‌ها و كارگاه‌های مختلف آموزشی در نظر گرفته شده است.

با توجه به اهمیت توجه به فعالیت‌های دانش‌بنیان در سال جاری، با انعقاد این تفاهم نامه می‌توان انتظار داشت مقوله سنتی فرش دست‌باف بیش از گذشته از دانش و فناوری روز بهره بگیرد و در همین راستا پروژه «ضد لک و ضد بید کردن الیاف پشمی» به‌عنوان اولویت در این همکاری متقابل تعیین شده است.

از آنجا که شرکت فرش آستان قدس رضوی یکی از بزرگترین تولیدکنندگان فرش در کشور است که دارای مجتمع متمرکز تولید بوده و حلقه‌های زنجیره تامین فرش از جمله رنگرزی را در خود دارد، در صورت بهبود و اصلاح فرایندهای تولیدی به ویژه در رنگرزی می‌تواند الگوی مناسبی برای دیگر تولیدکنندگان کشور واقع شود.

در حال حاضر فرش‌های دست‌باف عمدتاً از الیاف پشمی تولید می‌شوند که خطر بیدخوردگی آنها را تهدید می‌کند. با دستیابی به شیوه مناسب ضد بید کردن الیاف پشمی به هنگام رنگرزی، می‌توان انقلابی را در ماندگاری و دوام بیش از پیش دستبافته‌های ایرانی شاهد بود.

همچنین به هنگام استفاده از فرش دست‌باف ممکن است با ریختن انواع مایعات یا روغن‌ها روی فرش، لکه‌هایی پدید آید که شست‌و‌شو و رفع آنها دشوار باشد. از این‌رو دستیابی به تکنیک ضد لک کردن الیاف می‌تواند تحول ارزشمندی را در تولید فرش‌های دستباف رقم زند.

پژوهشگاه رنگ کشور که زیر نظر وزارت علوم، تحقیقات و فناوری فعالیت دارد، در زمینه رنگ، رزین و پوشش‌های سطحی به انجام پروژه‌های پژوهشی و کاربردی اشتغال دارد و همکاری این پژوهشگاه با شرکت فرش آستان قدس رضوی می‌تواند نتایج عملی ارزنده‌ای را در حوزه فرش دستباف ایران در پی داشته باشد.

در آیین امضای این تفاهم‌نامه که در محل غرفه شرکت فرش آستان قدس رضوی در نمایشگاه بین‌المللی تهران به انجام رسید، طرفین بر استفاده حدااکثری از دانش، تجربه و امکانات کارگاهی و آزمایشگاهی یکدیگر در به فرجام رساندن اولویت‌های پژوهشی تعیین‌شده تاکید کردند.

کرسی علمی ترویجی «حقیقت وضعیت فرش مقصود کاشانی» با حضور پژوهشگران، هنرمندان و دانشجویان حوزه فرش در دانشگاه کاشان به صورت حضوری و برخط برگزار شد.

در این کرسی نظریه‌پردازی دکتر امیرحسین چیت‌سازیان (عضو هیئت علمی دانشگاه کاشان) به ارائه دیدگاه و یافته‌های پژوهشی خود درباره فرش معروف به «شیخ صفی/ اردبیل/ مقصود» پرداخت و دکتر حمید کارگر (مدیرعامل شرکت فرش آستان قدس رضوی) و دکتر مهدی کشاورز افشار (عضو هیئت علمی دانشگاه تربیت مدرس) به‌عنوان ناقد به نقد و بررسی دیدگاه او پرداختند.

در این نشست چیت‌سازیان مباحثی را درباره محل بافت فرش‌های موسوم به اردبیل و مالکیت آنها مطرح کرد و با اعلام ابهام‌ها و ایراداتی فرضیه‌های پیشین در این‌باره را مردود دانست.

وی با تکیه بر مطالعات خود فرضیه بافته شدن این فرش‌ها در تبریز، اردبیل یا قزوین را رد و بر بافته شدن در کاشان تأکید کرد.

چیت‌سازیان همچنین تملک این فرش‌ها از سوی بقعه شیخ صفی‌الدین اردبیلی را باطل دانست و مالکیت آستان قدس رضوی و حرم مطهر رضوی بر این فرش‌های تاریخی را گزینه محتمل‌تری اعلام کرد.

وی خاطر نشان کرد: کتیبه به‌کار رفته شده در فرش، گره نامتقارن و تاروپود ابریشمی در فرش ازجمله دلایلی است که می‌توان گفت این فرش در منطقه کاشان بافته شده است.

این پژوهشگر همچنین با بررسی احتمال سفارش بافت فرش از سوی شاه طهماسب صفوی با تکیه بر اسنادی از جمله عدم درج این نکته در فرامین درباری یا فهرست اموال بقعه در اردبیل، به رد این نظر پرداخت و بقعه‌ای ارجمندتر به ویژه مرقد مطهر امام رضا(ع) را محل مفروش شدن این فرش‌ها دانست.

در ادامه این نشست، ناقدان به بیان دیدگاه‌های خود و نکات اصلاحی و تکمیلی پرداختند.

در این نشست علمی که عصر روز سه‌شنبه دهم خرداد 1401 برگزار شد، تورج ژوله (پژوهشگر فرش) به‌عنوان دبیر نشست گرداننده مباحث بود.

صحن و سرای رضوی پوشیده با فرش‌های پر نقش و نگاری است که توسط شرکت فرش آستان قدس رضوی تولید می‌شود. این شرکت که به عنوان یکی از مجموعه‌های بنیاد بهره‌وری موقوفات آستان قدس رضوی فعالیت می‌کند توانسته طی چهار دهه فعالیت خود نام و نشانی درخشان از خود در حوزه فرش دستباف ایرانی، بر جای بگذارد و حامی این هنر اصیل باشد.

در آخرین روزهای سال 1400، به سراغ حمید کارگر، مدیر عامل شرکت فرش آستان قدس رضوی رفتیم تا از عملکرد این شرکت در سال 1400 و برنامه‌‌های آتی آن برایمان بگوید.

• لطفاً ابتدا بفرمایید که هدف آستان قدس رضوی از تأسیس شرکت فرش چه بوده است؟

مفروش شدن صحن‌ها و رواق‌های بارگاه ملکوتی حضرت رضا(ع) با بهترین فرش‌های دستباف ایرانی، یکی از اهداف و برنامه‌های اصلی تأسیس این شرکت بوده اما به تبع آن اهداف مهم دیگری از جمله حفظ، حراست و صیانت از هنر- صنعت فرش دستباف ایران و همچنین اشتغالزایی برای قالی‌بافان منطقه و حمایت از آن‌ها در دستور کار بوده است. شرکت فرش آستان قدس رضوی در مدت فعالیت خود توانسته فرش ایرانی را به عنوان یک هنر فاخر و اصیل حفظ کند، و علاوه بر آن فرش‌ها و دست بافته‌هایی با اصالت و کیفیت بالا، و دارای نقشه‌های کاملاً متناسب با هنر و معماری حرم مطهر رضوی تولید کند. همچنین این شرکت در حوزه بازرگانی و فروش فرش‌های تولیدی توانسته موفقیت‌هایی را به دست آورد.

بدون اغراق می‌توان گفت شرکت فرش آستان قدس رضوی، با توجه به برخی ویژگی‌ها، بزرگ‌ترین مرکز تجمیعی و کارگاه متمرکز تولید فرش دستباف در کشور و بلکه در دنیاست، چراکه تمامی حلقه‌های زنجیره تأمین فرش دستباف؛ اعم از طراحی، رنگرزی، بافت، مرمت و پرداخت را در کنار یکدیگر دارد و فرش‌هایی با بهترین کیفیت عرضه می‌کند. در حال حاضر، این شرکت به‌طور متوسط سالانه بیش از 4500 مترمربع فرش دستباف تولید می‌کند که بخشی از آن در حرم مطهر رضوی و برای میزبانی از زائران حضرت رضا(ع) استفاده می‌شود و بخشی دیگر در بازار عرضه شده و در اختیار علاقه‌مندان به فرش ایرانی قرار می‌گیرد.

•  اشاره کردید که یکی از اهداف این شرکت، صیانت از هنر فرش ایرانی است. اقدامات شما در این حوزه چه بوده است؟

حفظ هنر فرش دستباف اصیل و نفیس ایرانی، یکی از مسئولیت‌هایی است که این شرکت در طول چهار دهه فعالیت خود بر عهده داشته و برای انجام آن تلاش کرده است. اگرچه در سال‌های گذشته، هنر فرش ایرانی توسط برخی تولیدکنندگان داخلی و همچنین بدخواهان خارجی و رقبای قدرتمند ما در این حوزه، دچار غرض‌ورزی‌ها، دست‌اندازی‌ها و کاستی‌هایی شده اما آستان قدس رضوی توانسته همچنان اصالت هنر- صنعت فرش ایران و نام و نشان ارزشمندش را همراه با طرح و نقش اصیل، کیفیت بالای بافت و همچنین رنگرزی باثبات و باکیفیت طبیعی و گیاهی‌، حفظ کند.

به طور مثال، در حالی که در سایر مراکز تولیدی فرش به طور عمده از رنگ‌های شیمیایی، گاهی نیز از رنگ‌های بی‌ثبات و پشم‌های نامرغوب استفاده می‌شود، اما شرکت فرش آستان قدس رضوی با توجه به جایگاه بارگاه مقدس رضوی، اهمیت احترام به زائر حضرت رضا(ع) و همچنین صیانت از هنر فرش دستباف ایرانی، فرشی تولید می‌کند که از نظر کیفیت، اصالت، الیاف و رنگ‌های به‌کار رفته در آن قابل دفاع است.

• خدماتی که توسط این شرکت به حرم مطهر و زائران حضرت رضا(ع) ارائه می‌شود دقیقاً شامل چه مواردی است؟

شرکت فرش آستان قدس رضوی با فرش‌آرایی ویژه حرم مطهر توانسته اقدامات ارزشمندی در حوزه خدمات‌رسانی به زائران این حریم قدسی انجام دهد. البته ممکن است از مفروش بودن همیشگی حرم مطهر رضوی به ویژه فرش‌آرایی صحن‌ها در زمان اقامه نماز یا هر مناسبت و مراسم مذهبی دیگری به سادگی عبور شود و برخی زائران آن یک امر عادی بدانند، اما شاید جالب باشد اگر بدانید که حتی در سال کرونایی گذشته که شاهد حضور کمترین تعداد زائر در حرم مطهر بودیم، بیش از 15 میلیون مترمربع فرش دستباف در نوبت‌های متعدد اقامه نماز در حرم مطهر پهن، جمع و به قالی‌شویی منتقل شد.

همچنین در این مدت شاهد جابه‌جایی بیش از 200 هزار تُن فرش دستباف بودیم چرا که فرش‌های حرم مطهر به طور مکرر جابه‌جا می‌شوند تا همنواخت پا بخورند و متناسب با مکان‌هایی باشند که در آنجا مفروش می‌شوند. در واقع، این فرش‌ها در یک رفت و آمد دائمی بین قالی‌شویی و حرم مطهر رضوی قرار دارند و همواره به شکل مناسبی غبارگیری و شست‌وشو می‌شوند. 

• یک اشاره شما هم به فعالیت در عرصه اشتغال‌زایی برای قالیبافان بود. در این باره توضیحات بیشتری ارائه کنید.

از روز اول تأسیس این شرکت، بحث اشتغال‌زایی برای هنرمندانی که در حوزه فرش فعالیت می‌کنند، مهم بوده است.

در حال حاضر نیز حدود 500 قالی‌باف در 3 کارگاه فرش وابسته به این شرکت شامل کارگاه کنه‌‌بیست در نزدیکی مشهد، کارگاه کاشمر و کارگاه راور کرمان مشغول به کار هستند؛ ضمن آنکه پروژه برون‌سپاری تولید و افزایش اشتغال را نیز در دستور کار داریم.

اما یک نکته مهم این است که در بخش فرش با ایجاد اشتغال مستقیم برای قالیبافان، به شکل غیرمستقیم برای بسیاری دیگر از فعالان اقتصادی نیز اشتغال‌آفرینی و رونق کسب و کار ایجاد می‌شود. مثلاً سازندگان دار قالی، طراحان، رنگرزان، رفوگران و بازرگانان فعال در این حوزه را از جمله کسب و کارهای مرتبط با هنر فرش هستند که با تقویت عملکرد شرکت، فعالیت آن‌ها نیز بادوام و پایدار می‌شود.

• قرار است با اجرای پروژه برون‌سپاری تولید، دقیقا چه اتفاقی بیفتد؟

در این طرح تلاش خواهیم کرد از توان و ظرفیت تولیدکنندگان مجرب در مناطق مستعد قالیبافی کشور استفاده کنیم و در کنار نظارت کامل بر روند تولید، مواد اولیه باکیفیت و نقشه‌های مطلوب را در اختیار آنها قرار ‌دهیم. بدین ترتیب شرکت علاوه بر افزایش کمی میزان تولید خود و گسترده‌تر کردن دایره مشتریان و مصرف‌کنندگان فرش دستباف، بستر لازم برای افزایش اشتغال در این هنر- صنعت را نیز فراهم خواهد کرد. امیدواریم با انجام برون‌سپاری و تداوم آن در سال‌های آینده، شاهد افزایش شمار قالی‌بافان شاغل و کاهش محرومیت‌ در مناطق مستعد قالی‌بافی باشیم.

• در زمینه بهره‌وری اقتصادی و توسعه فعالیت‌های بازرگانی در صنعت فرش چه اقداماتی صورت گرفته است؟

در حال حاضر فعالیت حوزه بازرگانی شرکت فرش آستان قدس رضوی به طور عمده متمرکز بر فروش فرش‌هایی است که پس از یک دوره استفاده در حرم مطهر رضوی از این آستان مقدس خارج می‌شود و بسیاری از مردم علاقه‌مند هستند که این فرش‌های حرم مطهر را خریداری کرده و استفاده کنند. یکی دیگر از فعالیت‌های این حوزه، بافتن فرش‌هایی است که  به ما سفارش داده می‌شود و مشتریان خاص خود را دارد.

علاوه بر آن، به دنبال توسعه بازار و گسترش کانال‌های توزیع و فروش شرکت نیز هستیم. در همین راستا افزایش ظرفیت پذیرش سفارش فرش را آغاز کرده‌ایم تا با توجه به توانمندی‌ها، ظرفیت کارگاه‌های مجهز و امکان تولید فرش با هر متراژ، رج‌شمار و تراکم، فرش‌هایی متناسب با هر ذائقه و سلیقه را تولید کنیم. هم اکنون این برنامه را با جدیت در راستای توسعه کمی تولید، به حرکت درآوردن موتور بازرگانی و افزایش شمار مشتریان خود دنبال می‌کنیم.

برنامه دیگر ما این است که در مسیر توسعه بازار، علاوه بر افزایش مشتریان داخلی، روی جذب مشتریان برون‌مرزی نیز هدف‌گذاری کنیم و امیدواریم با دریافت سفارش از آنها، به ویژه برای تولید فرش‌های بزرگ پارچه‌ای که تولید آنها کار هر تولیدکننده‌ای نیست، بتوانیم در حوزه صادرات نیز به صورت مستقیم وارد شویم.

همچنین برنامه تنوع‌بخشی سبد محصولات مطابق با سلایق و کاربردهای مختلف را از چندی پیش آغاز کرده‌ایم که اجرای آن نیز تداوم خواهد یافت.

باید به این نکته نیز اشاره کنم که سند راهبردی فرش دستباف شرکت فرش آستان قدس رضوی هم تنظیم شده که از مهمترین شاخصه‌های این سند در کنار تنوع بخشیدن به سبد محصولات، افزایش کمی تولیدات و گسترده‌تر کردن دامنه مخاطبان و مشتریان است. تردیدی نیست که یکی از الزامات توسعه فعالیت‌ها، شناساندن نام و نشان تجاری شرکت فرش آستان قدس و خدمات و توانمندی‌های آن به مخاطبان است و تلاش خواهیم کرد چشم‌انداز شرکت در سه سال آینده، که رسیدن به تولید سالانه حدود 6 هزار مترمربع فرش دستباف خواهد بود، را محقق کنیم و بخش قابل توجهی از این تولید به حوزه برون مرزی و صادرات فرش اصیل ایرانی اختصاص یابد.

هم‌اندیشی مدیران عامل و رؤسای هیئت مدیره شرکت فرش آستان قدس رضوی در طول 4 دهه گذشته برگزار شد.

مدیران عامل و رؤسای هیئت مدیره شرکت فرش آستان قدس رضوی از ابتدای تأسیس تاکنون به دعوت مدیرعامل کنونی این شرکت گرد هم آمدند تا ضمن تجدید دیدار، برای بهبود فعالیت‌ها در آینده همفکری کنند.

حمید کارگر (مدیرعامل شرکت فرش آستان قدس رضوی) انگیزه این نشست را ادای سپاس و احترام به مدیران پیشین و قدردانی از زحمات گذشته آنان در کنار طلب همراهی و همفکری در ادامه مسیر دانست.

به گفته وی توجه داشتن به تلاش‌های انجام‌شده در دوره‌های گذشته ضروری است و از سوی دیگر بهره‌گیری از تجارب مدیریتی در دوره‌های گذشته می‌تواند به پرهیز از آزمون و خطا و بهبود عملکرد در آینده یاری برساند.

در این نشست صمیمی آقایان سیدحسن صفاریان (عضو هیئت مؤسس و رئیس هیئت مدیره شرکت در دوره‌های متمادی)، محسن مخملباف (مدیرعامل شرکت به مدت 5 سال)، غلامحسن سالاری (مدیرعامل شرکت به مدت 4 سال)، رجبعلی قلوانی (مدیرعامل شرکت به مدت 4 سال)، غلامرضا باغیشنی (مدیرعامل شرکت به مدت بیش از 12 سال)، موسی شربتدار (رئیس هیئت مدیره شرکت به مدت 2 سال)، محمدناصر یعقوبی (رئیس هیئت مدیره شرکت به مدت 2 سال)، حسین نعیم‌آبادی (مدیرعامل شرکت به مدت 2 سال) و اعضای کنونی هیئت مدیره حضور داشتند و به گفت‌و‌گو پرداختند.

در این نشست همچنین یاد و خاطره مرحوم محمود غیوری مطلق (نخستین مدیرعامل شرکت) و دیگر اعضای فقید هیئت مدیره شرکت در سالیان گذشته گرامی داشته شد.

تأکید بر حفظ اصالت‌های فرش دست‌باف ایران، داشتن رویکرد فرهنگی و هنری به فرایند تولید فرش و پرهیز از نگاه اقتصادیِ صرف به این فرایند و اعلام آمادگی برای مشورت و همراهی در ادامه فعالیت‌های شرکت از اصلی‌ترین محورهای بحث در این نشست بود.

مدیران پیشین شرکت فرش آستان قدس رضوی همچنین با مروری بر برخی از تجارب و خاطرات خود از بایدها و نبایدها و پیشنهادهای کاربردی سخن گفتند و مقرر شد این نشست در فواصل زمانی مناسب تکرار شود.

در شصت‌ویکمین نشست تخصصی هيئت انديشه‌ورز هنر و رسانه معاونت پژوهش حوزه علمیه خراسان «نقش و نشان هنر دینی در فرش ایرانی» واکاوی شد.

در آغاز این نشست که پانزدهم بهمن‌ماه 1400 به‌صورت وبینار برگزار شد، دکتر حمید کارگر به توصیف و تشریح جنبه‌های گوناگون هنر-صنعت فرش دست‌باف ایران پرداخت و در ادامه محورهای ارتباط این هنر با هنر دینی را برشمرد.

این پژوهشگر هنر و رسانه با اشاره به محورهایی همچون «حضور فرش در آیین‌ها و مناسک دینی»، «حضور فرش در اماکن مذهبی»، «داشتن کاربری‌های آیینی و مذهبی»، «پیوند فرش با وقف و نذر»، «بافت فرش با مضامین دینی»، «نقش باورها و اعتقادات دینی در فرش» و «نمادها و نشانه‌های دینی بر فرش»، هر یک از این محورها را واجد شرایط بررسی و پژوهش تفصیلی دانست.

حمید کارگر در ادامه به ذکر نمونه‌هایی از حضور فرش در آیین‌های مذهبی پرداخت و گفت: گرچه استفاده از فرش در مراسم سوگواری اهل بیت(ع) یا تعزیه‌خوانی‌ها برای ما آشناست اما برخی از آئین‌های خاص به‌طور ویژه با فرش ایرانی پیوند خورده‌اند. برای نمونه آئین سنتی و مذهبی قالیشویان در مشهد اردهال یا آئین گیون ماتسوری در ژاپن در این شمارند.

وی افزود: در آیین قالیشویان فرش به‌عنوان نمادی از پیکر علی بن محمدباقر(ع) هر سال با تشریفات خاصی از محل استقرار خود خارج می‌شود و با چوب‌گردانی اهالی فین کاشان تطهیر شده و باز به جای خود بارمی‌گردد و در آیین گیون ماتسوری نیز که قدمتی بیش از هزار سال دارد، فرش بر ارابه‌ای نصب شده و به نیت دفع بلا و بیماری و با شباهت به آیین نخل‌گردانی حضور دارد.

مدير عامل شركت فرش آستان قدس رضوى با اشاره به مفروش شدن اماکن مذهبی توسط فرش‌های دست‌باف ایرانی گفت: نه تنها مصلی‌ها، حرم‌ها و بقاع متبرکه بلکه کلیساها و کنیسه‌های فراوانی در ایران و دیگر کشورها از فرش ایرانی استفاده می‌کنند.

کارگر از قرابت فرش ایرانی با معاماری اماکن مذهبی نیز گفت و ادامه داد: افزون بر هماهنگی طرح و نقشه فرش‌ها با کاشی‌کاری و سایر عناصر بصری این اماکن، شاهد کاربری‌های دیگری نیز در فضاهای مذهبی برای فرش هستیم که از جمله می‌توان به آویز شدن در ورودی‌های مکان‌های مقدس به عنوان پرده یا استفاده به عنوان سجاده ویژۀ ادای نماز اشاره کرد.

وی درباره پیوند وقف و نذر با فرش ابراز داشت: نام فرش به عنوان عنصر ثابت در موقوفات مرتبط با مکان‌های مذهبی ذکر شده است به‌گونه‌ای که در دوره‌های مختلف تاریخی، واقفان با وقف فرش از یک‌سو ارادت مذهبی خود را نشان می‌دادند و از سویی دیگر نیاز اماکن متبرکه را مرتفع می‌ساختند و نذر قالیبافان برای بافتن فرش ویژه مکان‌های مذهبی نیز در همین چارچوب قابل اشاره است.

این مدرس دانشگاه در نزدیکی فرش با مضامین و مفاهیم مذهبی به موضوع مرگ‌اندیشی اشاره کرد و گفت: استفاده از فرش روی مقابر، قرار گرفتن تابوت روی فرش، تکاندن گرد و غبار فرش بر روی تابوت اموات به نشانه همراه شدن غبار پای زائران اماکن مقدس با پیکر اموات نمونه‌هایی از این قرابت است.

حمید کارگر در ادامه به  برخی از نمادها و نشانه‌های موجود در فرش پرداخت و گفت: نماد و نشانه‌ها و مفاهیم فراوانی در فرش ایرانی به‌کار رفته‌اند که هرکدام به نحوی به معنویت و اعتقادات خاصی اشاره دارند. برای نمونه در فرش ایرانی میل به مرکز وجود دارد؛ بدین معنا که حرکت از حواشی و پیرامون شروع می‌شود و به مرکز و متن می‌رسد. نقش‌ها از مرکزیتی تبعیت می‌کنند، فرم‌ها در پیرامون دایره مرکزی متضمن مفهوم نقصان هستند و به هنگام تبدیل به مرکز، گویی به‌نوعی کمال دلالت دارد. لچک‌ها و گل‌های پراکنده در ترنج کامل می‌شوند. این کمال‌گرایی متضمن مفهومی دینی است که بر فرش ایرانی رخ نموده است.

این پژوهشگر هنر و رسانه همچنین افزود: در فرش ایرانی وحدت و کثرت وجود دارد؛ یعنی اسلیمی‌ها، ختائی‌ها و همه نقوش در عین تنوع و کثرت، از یک کلِ واحد تبعیت می‌کنند و فرش نیز در نگاهی کلان حاصل از میلیون‌ها گره است که این گره‌ها در پیوند تار و پودها از کثرت به وحدت می‌رسد و کلّی واحد را شکل می‌دهند.

کارگر در بخش دیگری از سخنان خود به پیوند نقش گیاهان و حیوانات با باورهای دینی یا اساطیری پرداخت و اعداد و تکرار نقوش را نیز متضمن مفاهیمی ویژه برشمرد.

وی در این‌باره گفت: برای نمونه نقوش چهارگانه را می‌توان نماد چهار عنصر اصلی حیات یا چهار فصل سال است و از سوی دیگر تکرار برخی نقش‌ها در فرش ایرانی به منزلۀ چیزی شبیه ذکر بوده و نیز دستاویزی برای بافنده به شمار می‌آمده تا نیروهای ماورائی را به یاری بخواهد.

مدير عامل شركت فرش آستان قدس رضوى در ادامه به توصیف ارتباط برخی طرح‌ها و نقوش رایج در فرش‌های ایرانی از جمله نقش بته، نقش ماهی، طرح محرابی، طرح باغی و نقش درخت زندگی با هنر دینی پرداخت.

حمید کارگر در پایان این وبینار تخصصی به پرسش‌های مخاطبان پاسخ داد.

مدیرعامل شرکت فرش آستان قدس رضوی در گفت‌و‌گو با شبکه تلویزیونی ایران کالا نبود «باور» را مشکل اصلی هنر- صنعت فرش دست‌باف ایران دانست.

حمید کارگر در پاسخ به پرسشی درباره اصلی‌ترین گره پیش روی هنر- صنعت فرش ایران گفت: فهرست طویلی از مشکلات فراروی این هنر- صنعت را می‌توان برشمرد اما به گمان من همه این مشکلات از نبود باور به فرش ایرانی نشأت می‌گیرد.

وی افزود: دولتمردان و سیاست‌گذاران در مقام شعار از نقش ارزنده فرش ایرانی در ارزآوری و اشتغالزایی سخن می‌گویند اما در مقام عمل همتی ندارند و پیامد بی‌عملی آنان وضعیت دشوار کنونی تولید و تجارت فرش است.

مدیرعامل شرکت فرش آستان قدس رضوی ادامه داد: اگر امروز فرش ایران گرفتار سیاست‌های متناقض یا متضاد بانکی است، اگر از گرفتاری‌های بیمه‌ای و مالیاتی در رنج است، اگر از مشوق‌های صادراتی و تسهیلات تولیدی بی‌بهره است، و اگر صادراتش در سال جاری از 30 میلیون دلار فراتر نرفته است، معنایی جز باور نداشتن به این هنر- صنعت ندارد.

کارگر دست به دست شدن نهاد متولی فرش ایران را یکی از نمونه‌های کم‌لطفی به این هنر- صنعت دانست و گفت: این که مرکز ملی فرش ایران از وزارت صنعت رانده شود و ارج و قربی هم در وزارت میراث فرهنگی نیابد، نشانه‌ای از همین بی‌باوری و کم‌اعتنایی به فرش ایرانی از سوی سیاستگذاران و تصمیم‌گیران است.

وی درباره چگونگی برون‌رفت از وضع موجود گفت: راهکارهای بهبود هنر- صنعت فرش دست‌باف ایران ناشناخته و پنهان نیستند. لازم نیست راه‌های بدیع و عجیبی خلق شوند. اینکه به تسهیلات و حمایت‌ها در این بخش توجه شود عجیب نیست. اینکه از ابزار تبلیغات برای توسعه بازاریابی استفاده شود عجیب نیست. اینکه از ابزار نمایشگاه و اعزام و پذیرش هیئت‌های تجاری استفاده شود عجیب نیست. اینکه برای واردات ابریشم تعرفه‌های بالا وضع نشود انتظار ویژه‌ای نیست. اینکه از سیاست‌های بازدارنده بانکی و ارزی اجتناب شود طبیعی است.

این کارشناس فرش هشدار داد: کاهش مستمر صادرات فرش تلخ و دردآور است و به زودی پیامدهای منفی خود را بیشتر نشان خواهد داد؛ چرا که از بین رفتن صادرات به معنای کاهش تولید است و کاهش تولید به معنای بیکاری چند صد هزار نفر قالیباف خواهد بود.