کتاب بر کویرهای سبز جنوب فرش خراسان که حاصل تحقیق و بررسی درباره قالی‌بافی جنوب استان خراسان است، در 170 صفحه همراه با تصاویری رنگی و سیاه‌وسفید تنظیم و تدوین شده است.
این کتاب به هنگام تدریس نویسنده در دانشگاه آزاد اسلامی بیرجند در سال‌های ۱۳۷۳ تا ۱۳۷۴ تألیف و مناطق قالی‌بافی جنوب خراسان ازجمله بیرجند، قائن، خواف، گناباد، طبس، کاشمر و فردوس دستمایه نگارش این کتاب شده است. موضوعات این کتاب دو بخش کلی ویژگی‌های تاریخی و اجتماعی هر منطقه و ویژگی‌های فرش هر منطقه را شامل میشود.
ویژگی‌های تاریخی و اجتماعی هر منطقه
نویسنده در بخش ویژگی‌های تاریخی و اجتماعی هر منطقه، موقعیت جغرافیایی و تاریخ مراکز مهم بافت جنوب استان خراسان را شرح می‌دهد.
همچنین در معرفی جغرافیایی هر منطقه جدول‌های جمعیت و خانوار مناطق شهری و روستایی، تعداد آبادی و خانوار، تعداد روستاهای بخش مرکزی، توزیع صنایع‌دستی روستایی، تولید صنایع‌دستی و گروه‌بندی رنگ‌های استفاده شده در فرش دست‌باف را ارائه می‌کند.
ویژگی‌های فرش هر منطقه
در بخش ویژگی‌های فرش هر منطقه نویسنده ابتدا تاریخ فرش و فرش‌بافی هر منطقه را در دوره‌های مختلف شرح می‌دهد. سپس به سراغ مراکز مهم بافت هر منطقه می‌رود. در معرفی فرش بیرجند به دلیل گستردگی و وسعت منطقه ابتدل فرش شهر بیرجند و بعدازآن فرش‌بافی هر یک از بخش‌های خوسف، درمیان، مرکزی و سربیشه معرفی میشود.
از این میان مود، خوسف و درخش به‌عنوان برجسته‌ترین مناطق قالی‌بافی بیرجند معرفی شده‌اند. در ادامه نیز قائن، خواف، گناباد، طبس، کاشمر و فردوس به همراه روستاهای مهم مراکز قالی‌بافی بررسی میشود.
از دیگر موارد این بخش می‌توان به نمونه‌های موزه‌ای و معروف فرش، تعداد دستگاه‌های قالی‌بافی، تکنیک، نوع، ابعاد، پشم‌ریسی، مواد اولیه، رنگ، طرح، نقشه و بافت اشاره کرد. همچنین نام بسیاری از قالی‌بافان، طراحان و تولیدکنندگان معروف فرش هر منطقه نیز آمده است.
در کتاب بر کویرهای سبز جنوب فرش خراسان شرکت فرش آستان قدس رضوی، تعاونی فرش دست‌باف جهاد سازندگی، شرکت سهامی فرش ایران و کمیته امداد به‌عنوان سازمان‌های فعال تولید فرش دست‌باف در جنوب خراسان معرفی شده‌اند.
همچنین این کتاب شامل گزارش‌های مصوری است از کارگاه‌ها، تولیدکنندگان، طراحان فرش، فرش‌هایی با طرح و نقش‌های ریزماهی لچک ترنج، بندی، قابی، سعدی، بوته با دورنما در وسط، گلدانی با حاشیه بادامی، ماهی ترنج‌دار و بته‌جقه، کارگاه قالی‌بافی، مجتمع تولیدی و انبار رنگ آستان قدس رضوی.
کارگاه فرش آستان قدس رضوی در کاشمر
کارگاه فرش آستان قدس رضوی در کاشمر چنین توصیف شده است: «گذر از کاشمر، بدون دیدار از کارگاه آستان قدس که در آن ۲۳۰ بافنده بر روی دارهای بزرگ و بسیار شکیلی به بافت فرش مشغول‌اند، ممکن نیست. بر هر یک از دستگاه‌های این کارگاه مجهز و پرنور، ۴ بافنده در شرایط مساعد و بهداشتی کار می‌کنند. کارگران تابع قانون کار بوده و از بیمه و تأمین اجتماعی برخوردارند و پس از گذراندن یک دوره آزمایشی دوماهه استخدام می‌شوند.
در حال حاضر کلیه کارگران از مردان می‌باشند. سازمان کنه‌بیست نظیر همتای بزرگ‌تر خویش در جوار مشهد وابسته به آستان قدس رضوی است و در نظر است در کنار کارگاه‌های موجود، کارگاه‌هایی نیز برای زنان ایجاد شود. کیفیت پشم‌های مصرفی در حد بسیار خوب و رنگ‌ها عمدتاً گیاهی است. فرش‌های بزرگ‌پارچه با توجه به طرح‌های قدیم مشهد بر روی دستگاه‌ها دیده میشود.»
در این کتاب می‌خوانید:
- فصل یکم – کلیات
- نگاهی به تاریخ جنوب خراسان
- اوضاع اجتماعی، اقتصادی جنوب خراسان
- شهرستان بیرجند
- فصل دوم – مراکز بافت
- بیرجند
- فرش بیرجند
- ویژگی‌های فرش بیرجند
- فرش امروز بیرجند
- شهرستان قائن
- ویژگی‌های تاریخی و اجتماعی منطقه
- شهرستان خواف
- ویژگی‌های تاریخی و اجتماعی منطقه
- ویژگی‌های فرش خواف
- شهرستان گناباد
- ویژگی‌های تاریخی و اجتماعی منطقه
- ویژگی‌های فرش ناباد
- شهرستان طبس
- ویژگی‌های تاریخی و اجتماعی منطقه
- ویژگی‌های فرش طبس
- شهرستان فردوس
- ویژگی‌های تاریخی و اجتماعی منطقه
- ویژگی‌های فرش فردوس
- شهرستان کاشمر
- ویژگی‌های تاریخی و اجتماعی کاشمر
- فصل سوم – فرش امروز جنوب خراسان
- فصل چهارم – بافته‌های بلوچ
- در پایان
