یک عریضه و چند نکته!

فردی روی یک تکه کاغذ یادداشتی نوشته و در صندوق ارتباط با تولیت آستان قدس رضوی انداخته و یادداشت او برای بررسی به شرکت فرش آستان قدس ارجاع شده است. اتفاقی مرسوم و معمول که به تناوب رخ می‌دهد.

به بهانه این یادداشت و جمله مندرج در آن که: «چرا امام رضا این همه قالی داره؟»؛ رواست که چند نکته را با هم مرور کنیم.

• احترام به زائران بارگاه رضوی

پیش از تأسیس شرکت فرش آستان قدس رضوی (چهار دهه قبل)، فرش‌های حرم مطهر حضرت رضا(ع) هم‌نوا و هماهنگ نبودند و از نظر طرح و نقشه، رنگ‌بندی، اندازه، کیفیت بافت و سایر ویژگی‌ها متفاوت و ناهم‌نواخت بودند. این تشتت و ناهماهنگی، نمایش بصری ناپسندی داشت که در خور شأن حرم مطهر و زائران آن نبود. از دیگر سو مشکلات متعددی هم به تناوب رخ می‌داد؛ برای نمونه قطعات کوچک و نامتناسب فرش‌ها که گاه از محل وقف و نذورات به حرم مطهر اهدا می‌شدند، با آمد و شد زائران جابه‌جا شده و زیرانداز مطلوبی برای زائران نبودند.

بر این پایه لازم می‌نمود تا فرش‌هایی  باکیفیت، هماهنگ و در خور این جایگاه ارجمند به‌صورت متمرکز تولید شوند که این مهم به وقوع پیوست و همچنان تداوم دارد.

• پاسداشت هنر فرش ایرانی

فرش دست‌باف ایران هنری اصیل و دیرین و در پیوند با فرهنگ و تمدن این سرزمین است که حفظ و حراست از آن به‌سان میراثی ارزشمند از نیاکان ما لازم و ضروری است.

با توجه به پیشینه تاریخی و هویتی درخور توجه این هنر-صنعت، کمک به نگهداشت و اعتلای این میراث کهن شایسته می‌نمود و از این‌رو یکی از اهداف تأسیس شرکت فرش آستان قدس رضوی همین امر بود. بهره‌گیری از طرح و نقشه اصیل ایرانی، ترویج و استفاده از رنگرزی گیاهی، تولید باکیفیت و عاری از هرگونه تقلب در بافت از جمله ویژگی‌های مدنظر در فرش‌های تولیدی برای حرم مطهر رضوی بوده و هست.

• حفظ اشتغال قالی‌بافان

فرش دست‌باف هنر- صنعتی اشتغال‌زا است که همواره توانسته در کنار دامپروری و کشاورزی، یاریگر اقتصاد خانوارهای روستایی و عشایری باشد و در مناطقی که فاقد صنعت بوده‌اند، گرداننده معیشت تلقی شده است. این تولید اشتغال‌زا به ایجاد شغلی با ارزش افزوده بالا و با کمترین سرمایه‌گذاری شهره است و این ویژگی نیز از چشم متولیان آستان قدس رضوی دور نبوده است.

حفظ و توسعه اشتغال قالیبافان به ویژه در حاشیه شهر مشهد و دیگر مناطق قالیبافی یکی دیگر از علل تأسیس و تداوم فعالیت شرکت فرش آستان قدس رضوی بوده است.

• توجیه اقتصادی

چرخۀ تولید و استفاده از فرش‌های دست‌باف تولیدشده برای حرم مطهر رضوی بی‌نیاز از اتلاف هزینه است و آستان قدس رضوی منابع مالی خود را یک‌سویه و بی‌بازگشت مصروف تولید فرش نمی‌کند بلکه این چرخه مستمر و سودرسان است.

پس از سرمایه‌گذاری اولیه برای ایجاد شرکت فرش آستان قدس رضوی و راه‌اندازی کارگاه‌های تولیدی آن، فرش‌های تولیدی با کیفیتی مثال‌زدنی تولید شده و در حرم مطهر گسترده می‌شوند. این فرش‌ها پس از چند سال استفاده، از حرم مطهر خارج شده و به‌طور معمول و متناسب با تورم سالیانه، با بهایی افزون‌تر از بهای اولیه به فروش می‌رسند و نقدینگی دریافتی بار دیگر صرف تولید فرش می‌شود.

به بیان دیگر چرخه تولید تا فروش فرش‌ها به‌صورت خودگردان به انجام می‌رسد و در نگاه کلان، هزینه مستمری را به آستان قدس رضوی تحمیل نمی‌کند.

البته علل و عوامل دیگری را نیز می‌توان برشمرد ولی به هر روی آشکار است که آستان قدس رضوی با تدبیری که در تأسیس شرکت فرش داشته است، از یک سو به میراث‌داری فرش ایرانی یاری رسانده و از سوی دیگر اشتغال در این حوزه را حفظ کرده و همچنین حرم مطهر رضوی را با بهترین دست‌بافته‌ها مفروش کرده است.