حفظ هنر اصیل ایرانی در شرکت فرش آستان قدس

صحن و سرای رضوی پوشیده با فرش‌های پر نقش و نگاری است که توسط شرکت فرش آستان قدس رضوی تولید می‌شود. این شرکت که به عنوان یکی از مجموعه‌های بنیاد بهره‌وری موقوفات آستان قدس رضوی فعالیت می‌کند توانسته طی چهار دهه فعالیت خود نام و نشانی درخشان از خود در حوزه فرش دستباف ایرانی، بر جای بگذارد و حامی این هنر اصیل باشد.

در آخرین روزهای سال 1400، به سراغ حمید کارگر، مدیر عامل شرکت فرش آستان قدس رضوی رفتیم تا از عملکرد این شرکت در سال 1400 و برنامه‌‌های آتی آن برایمان بگوید.

• لطفاً ابتدا بفرمایید که هدف آستان قدس رضوی از تأسیس شرکت فرش چه بوده است؟

مفروش شدن صحن‌ها و رواق‌های بارگاه ملکوتی حضرت رضا(ع) با بهترین فرش‌های دستباف ایرانی، یکی از اهداف و برنامه‌های اصلی تأسیس این شرکت بوده اما به تبع آن اهداف مهم دیگری از جمله حفظ، حراست و صیانت از هنر- صنعت فرش دستباف ایران و همچنین اشتغالزایی برای قالی‌بافان منطقه و حمایت از آن‌ها در دستور کار بوده است. شرکت فرش آستان قدس رضوی در مدت فعالیت خود توانسته فرش ایرانی را به عنوان یک هنر فاخر و اصیل حفظ کند، و علاوه بر آن فرش‌ها و دست بافته‌هایی با اصالت و کیفیت بالا، و دارای نقشه‌های کاملاً متناسب با هنر و معماری حرم مطهر رضوی تولید کند. همچنین این شرکت در حوزه بازرگانی و فروش فرش‌های تولیدی توانسته موفقیت‌هایی را به دست آورد.

بدون اغراق می‌توان گفت شرکت فرش آستان قدس رضوی، با توجه به برخی ویژگی‌ها، بزرگ‌ترین مرکز تجمیعی و کارگاه متمرکز تولید فرش دستباف در کشور و بلکه در دنیاست، چراکه تمامی حلقه‌های زنجیره تأمین فرش دستباف؛ اعم از طراحی، رنگرزی، بافت، مرمت و پرداخت را در کنار یکدیگر دارد و فرش‌هایی با بهترین کیفیت عرضه می‌کند. در حال حاضر، این شرکت به‌طور متوسط سالانه بیش از 4500 مترمربع فرش دستباف تولید می‌کند که بخشی از آن در حرم مطهر رضوی و برای میزبانی از زائران حضرت رضا(ع) استفاده می‌شود و بخشی دیگر در بازار عرضه شده و در اختیار علاقه‌مندان به فرش ایرانی قرار می‌گیرد.

•  اشاره کردید که یکی از اهداف این شرکت، صیانت از هنر فرش ایرانی است. اقدامات شما در این حوزه چه بوده است؟

حفظ هنر فرش دستباف اصیل و نفیس ایرانی، یکی از مسئولیت‌هایی است که این شرکت در طول چهار دهه فعالیت خود بر عهده داشته و برای انجام آن تلاش کرده است. اگرچه در سال‌های گذشته، هنر فرش ایرانی توسط برخی تولیدکنندگان داخلی و همچنین بدخواهان خارجی و رقبای قدرتمند ما در این حوزه، دچار غرض‌ورزی‌ها، دست‌اندازی‌ها و کاستی‌هایی شده اما آستان قدس رضوی توانسته همچنان اصالت هنر- صنعت فرش ایران و نام و نشان ارزشمندش را همراه با طرح و نقش اصیل، کیفیت بالای بافت و همچنین رنگرزی باثبات و باکیفیت طبیعی و گیاهی‌، حفظ کند.

به طور مثال، در حالی که در سایر مراکز تولیدی فرش به طور عمده از رنگ‌های شیمیایی، گاهی نیز از رنگ‌های بی‌ثبات و پشم‌های نامرغوب استفاده می‌شود، اما شرکت فرش آستان قدس رضوی با توجه به جایگاه بارگاه مقدس رضوی، اهمیت احترام به زائر حضرت رضا(ع) و همچنین صیانت از هنر فرش دستباف ایرانی، فرشی تولید می‌کند که از نظر کیفیت، اصالت، الیاف و رنگ‌های به‌کار رفته در آن قابل دفاع است.

• خدماتی که توسط این شرکت به حرم مطهر و زائران حضرت رضا(ع) ارائه می‌شود دقیقاً شامل چه مواردی است؟

شرکت فرش آستان قدس رضوی با فرش‌آرایی ویژه حرم مطهر توانسته اقدامات ارزشمندی در حوزه خدمات‌رسانی به زائران این حریم قدسی انجام دهد. البته ممکن است از مفروش بودن همیشگی حرم مطهر رضوی به ویژه فرش‌آرایی صحن‌ها در زمان اقامه نماز یا هر مناسبت و مراسم مذهبی دیگری به سادگی عبور شود و برخی زائران آن یک امر عادی بدانند، اما شاید جالب باشد اگر بدانید که حتی در سال کرونایی گذشته که شاهد حضور کمترین تعداد زائر در حرم مطهر بودیم، بیش از 15 میلیون مترمربع فرش دستباف در نوبت‌های متعدد اقامه نماز در حرم مطهر پهن، جمع و به قالی‌شویی منتقل شد.

همچنین در این مدت شاهد جابه‌جایی بیش از 200 هزار تُن فرش دستباف بودیم چرا که فرش‌های حرم مطهر به طور مکرر جابه‌جا می‌شوند تا همنواخت پا بخورند و متناسب با مکان‌هایی باشند که در آنجا مفروش می‌شوند. در واقع، این فرش‌ها در یک رفت و آمد دائمی بین قالی‌شویی و حرم مطهر رضوی قرار دارند و همواره به شکل مناسبی غبارگیری و شست‌وشو می‌شوند. 

• یک اشاره شما هم به فعالیت در عرصه اشتغال‌زایی برای قالیبافان بود. در این باره توضیحات بیشتری ارائه کنید.

از روز اول تأسیس این شرکت، بحث اشتغال‌زایی برای هنرمندانی که در حوزه فرش فعالیت می‌کنند، مهم بوده است.

در حال حاضر نیز حدود 500 قالی‌باف در 3 کارگاه فرش وابسته به این شرکت شامل کارگاه کنه‌‌بیست در نزدیکی مشهد، کارگاه کاشمر و کارگاه راور کرمان مشغول به کار هستند؛ ضمن آنکه پروژه برون‌سپاری تولید و افزایش اشتغال را نیز در دستور کار داریم.

اما یک نکته مهم این است که در بخش فرش با ایجاد اشتغال مستقیم برای قالیبافان، به شکل غیرمستقیم برای بسیاری دیگر از فعالان اقتصادی نیز اشتغال‌آفرینی و رونق کسب و کار ایجاد می‌شود. مثلاً سازندگان دار قالی، طراحان، رنگرزان، رفوگران و بازرگانان فعال در این حوزه را از جمله کسب و کارهای مرتبط با هنر فرش هستند که با تقویت عملکرد شرکت، فعالیت آن‌ها نیز بادوام و پایدار می‌شود.

• قرار است با اجرای پروژه برون‌سپاری تولید، دقیقا چه اتفاقی بیفتد؟

در این طرح تلاش خواهیم کرد از توان و ظرفیت تولیدکنندگان مجرب در مناطق مستعد قالیبافی کشور استفاده کنیم و در کنار نظارت کامل بر روند تولید، مواد اولیه باکیفیت و نقشه‌های مطلوب را در اختیار آنها قرار ‌دهیم. بدین ترتیب شرکت علاوه بر افزایش کمی میزان تولید خود و گسترده‌تر کردن دایره مشتریان و مصرف‌کنندگان فرش دستباف، بستر لازم برای افزایش اشتغال در این هنر- صنعت را نیز فراهم خواهد کرد. امیدواریم با انجام برون‌سپاری و تداوم آن در سال‌های آینده، شاهد افزایش شمار قالی‌بافان شاغل و کاهش محرومیت‌ در مناطق مستعد قالی‌بافی باشیم.

• در زمینه بهره‌وری اقتصادی و توسعه فعالیت‌های بازرگانی در صنعت فرش چه اقداماتی صورت گرفته است؟

در حال حاضر فعالیت حوزه بازرگانی شرکت فرش آستان قدس رضوی به طور عمده متمرکز بر فروش فرش‌هایی است که پس از یک دوره استفاده در حرم مطهر رضوی از این آستان مقدس خارج می‌شود و بسیاری از مردم علاقه‌مند هستند که این فرش‌های حرم مطهر را خریداری کرده و استفاده کنند. یکی دیگر از فعالیت‌های این حوزه، بافتن فرش‌هایی است که  به ما سفارش داده می‌شود و مشتریان خاص خود را دارد.

علاوه بر آن، به دنبال توسعه بازار و گسترش کانال‌های توزیع و فروش شرکت نیز هستیم. در همین راستا افزایش ظرفیت پذیرش سفارش فرش را آغاز کرده‌ایم تا با توجه به توانمندی‌ها، ظرفیت کارگاه‌های مجهز و امکان تولید فرش با هر متراژ، رج‌شمار و تراکم، فرش‌هایی متناسب با هر ذائقه و سلیقه را تولید کنیم. هم اکنون این برنامه را با جدیت در راستای توسعه کمی تولید، به حرکت درآوردن موتور بازرگانی و افزایش شمار مشتریان خود دنبال می‌کنیم.

برنامه دیگر ما این است که در مسیر توسعه بازار، علاوه بر افزایش مشتریان داخلی، روی جذب مشتریان برون‌مرزی نیز هدف‌گذاری کنیم و امیدواریم با دریافت سفارش از آنها، به ویژه برای تولید فرش‌های بزرگ پارچه‌ای که تولید آنها کار هر تولیدکننده‌ای نیست، بتوانیم در حوزه صادرات نیز به صورت مستقیم وارد شویم.

همچنین برنامه تنوع‌بخشی سبد محصولات مطابق با سلایق و کاربردهای مختلف را از چندی پیش آغاز کرده‌ایم که اجرای آن نیز تداوم خواهد یافت.

باید به این نکته نیز اشاره کنم که سند راهبردی فرش دستباف شرکت فرش آستان قدس رضوی هم تنظیم شده که از مهمترین شاخصه‌های این سند در کنار تنوع بخشیدن به سبد محصولات، افزایش کمی تولیدات و گسترده‌تر کردن دامنه مخاطبان و مشتریان است. تردیدی نیست که یکی از الزامات توسعه فعالیت‌ها، شناساندن نام و نشان تجاری شرکت فرش آستان قدس و خدمات و توانمندی‌های آن به مخاطبان است و تلاش خواهیم کرد چشم‌انداز شرکت در سه سال آینده، که رسیدن به تولید سالانه حدود 6 هزار مترمربع فرش دستباف خواهد بود، را محقق کنیم و بخش قابل توجهی از این تولید به حوزه برون مرزی و صادرات فرش اصیل ایرانی اختصاص یابد.