فرش به روایت اسناد تاریخی

به مناسبت روز ملی فرش، اسناد تاریخی فرش ایران و سیر تاریخی شکل‌گیری و فعالیت شرکت فرش آستان قدس رضوی بررسی و از قدیمی‌ترین اسناد فرش حرم مطهر رضوی رونمایی شد.

در یکصد و شصت و هفتمین نشست سه‌شنبه‌های علمی و فرهنگی آستان قدس رضوی که به همت سازمان کتابخانه‌ها، موزه‌ها و مرکز اسناد آستان قدس رضوی و با مشارکت شرکت فرش آستان قدس رضوی برگزار شد، قدیمی‌ترین اسناد فرش‌های حرم مطهر امام رضا(ع) با قدمت بیش از 400 سال، برای نخستین بار معرفی و رونمایی شد.

در این نشست که روز سه‌شنبه 23 خرداد 1402 در سالن جلسات مجتمع تولید شرکت فرش آستان قدس رضوی در کنه‌بیست برگزار شد، مدیرعامل شرکت فرش آستان قدس رضوی به تبیین اهمیت اسناد تاریخی در رفع ابهام از گذشته‌ها و حراست از داشته‌ها پرداخت و گفت: کند و کاو در اسناد تاریخی از یک سو به حفظ هویت تاریخی جامعه یاری می‌رساند و از دیگر سو به عبرت‌آموزی و درس‌اندوزی برای آینده می‌انجامد.

دکتر حمید کارگر با اشاره به سندسازی برخی از همسایگان در تصاحب تاریخ و فرهنگ ایران، توجه به پشتوانه‌های فرهنگی و میراث کهن از جمله فرش دستباف را ضروری دانست.

وی با ارایه برخی از اسناد تاریخی درباره فرش دستباف ایران گفت: این اسناد افزون بر آن‌که قدمت و دیرینگی فرشبافی در کشور ما را نشان می‌دهند، ذخیره‌ای غنی و گنجینه‌ای نامکشوف برای شناسایی اصالت‌ها، هنرورزی‌ها، تجربه‌اندوزی‌ها و حال و هوای این هنر- صنعت در گذشته هستند.

مدیرعامل شرکت فرش آستان قدس رضوی در ادامه با نمایش برخی از اسناد مرتبط با فرش‌های حرم مطهر رضوی در دوره پهلوی و کاستی‌های ذکرشده در این اسناد، به تبیین فلسفه تأسیس شرکت فرش پرداخت و دغدغه‌های حفظ کیفیت و خرید و فروش در آن روزگار را مهم برشمرد.

وی با نمایش اسنادی از انتخاب نام شرکت فرش آستان قدس رضوی، تأمین اعتبار ساخت مجتمع تولید فرش در کنه‌بیست، آگهی تأسیس شرکت و نیز ثبت نشان تجاری شرکت، به مروری گذرا بر تاریخ چهار دهه فعالیت شرکت فرش آستان قدس رضوی پرداخت.

در این نشست الهه محبوب؛ رئیس اداره اسناد سازمان کتابخانه‌ها، موزه‌ها و مرکز اسناد آستان قدس رضوی، حرم مطهر را مجموعه‌ای گویا از هنر فرش عنوان کرد و تجمیع موزه تخصصی فرش، اسناد و شرکت فرش رضوی را تداوم دهنده معرفی این هنر ایرانی دانست.

زهرا فاطمی مقدم؛ مسئول امور ارزشیابی اسناد سازمان کتابخانه‌ها، موزه‌ها و مرکز اسناد آستان قدس رضوی نیز در این جلسه از قدیمی‌ترین اسناد فرش‌های حرم مطهر امام رضا(ع)، باقدمت بیش از400 سال سخن گفت که همواره نقش مهمی در تکمیل زیبایی بصری فضای داخلی حرم مطهر رضوی و نیز تامین آسایش زائران و مجاوران ایجاد کرده است.

وی افزود: استفاده از فرش در حرم مطهر قدمت دیرین دارد که با ایجاد تشکیلات اداری آستان قدس رضوی در دوره صفویه و گسترش فضای اماکن متبرکه و افزایش تعداد زائران، فرش‌های این بارگاه منور نیز بیشتر شد.

وی به توضیحی پیرامون اسناد رونمایی شده پرداخت و گفت: در مرکز اسناد کتابخانه آستان قدس رضوی بیش از 700 سند با موضوع فرش‌های حرم مطهر وجود دارد که قدیمی‌ترین آن مربوط به 423 سال پیش است.

فاطمی مقدم، به محتوای این سند که در سال 1021 هجری قمری نوشته شده اشاره کرد که در آن به پیشکشی چند تخته قالی قائنی از سوی شاه عباس صفوی برای قسمت‌های مختلف اطراف مضجع مبارک پرداخته است.

از دیگر اسناد فرش، سند سال 1022 هجری قمری بود که وی به آن اشاره کرد و آن را قدیمی‌ترین سندی خواند که مسائل تامین و تهیه فرش برای حرم امام رضا علیه‌السلام در آن مندرج شده است.

وی اظهار کرد: در این سند بنا به نیاز اعلام شده توسط خواجه صالح؛ فراش حرم، 9 عدد جاجیم برای اندرون حرم، به مبلغ 4 تومان و 4210 دینار بافته و اجرت آن به مبلغ 4800 دینار به جاجیم باف پرداخت شده است.

به گفته این کارشناس، تلاش مجموعة آستان قدس رضوی برای حفاظت و نگهداری صحیح از فرش‌های این مکان مقدس موضوع دیگری است که در اسناد به آن پرداخته شده است و نامه ظهیرالاسلام حسینی؛ متولی‌باشی آستانه در دوره قاجار، به اداره تعمیرات آستان قدس رضوی به‌منظور تجهیز و آماده‌سازی اتاقی به‌عنوان فرشخانه در صحن قدیم(انقلاب اسلامی‌کنونی) برای نگهداری از فرش‌ها از جمله این اسناد است.

شایان ذکر است در این نشست فیلم کوتاه و صامتی از مراسم کلنگ زنی شرکت فرش آستان قدس رضوی در سال 61 با حضور رئیس جمهور وقت آیت الله خامنه‌ای به همراه تولیت وقت آستان قدس مرحوم واعظ طبسی به نمایش گذاشته شد.

همچنین اعضای مرکز اسناد کتابخانه مرکزی آستان قدس و دیگر مهمانان این نشست از فرایند تولید فرش در مجتمع شرکت فرش آستان قدس رضوی بازدید کردند.